Dromen over vergrijzing

Deze bijdrage gaat niet over J. noch over P.R. maar over A. en L., zestig plussers met wie ik weer eens een onvergetelijk carnaval heb gevierd. Hoe springlevend de vergrijzing in Limburg is, zie je pas echt tijdens carnaval en dan met name in de late uurtjes van vastelaovend, wanneer de jeugd al lang uitgeblust is en ouderen vrij spel hebben. Vergrijzing leeft. Vergrijzing is ons aller toekomst. Volgens Serge Daan, Nederland’s beroemste gedragsbioloog, wordt de mens, in tegenstelling tot andere dieren, veel ouder dan effectief nodig is voor zijn voortplanting. Zo hebben vrouwen altijd, ook in de pre-historie, nog vele jaren na hun menopauze geleefd. De gemiddelde leeftijdsverwachting lag toen uiteraard veel lager dan nu, maar dat kwam uiteraard door het gebrek aan voedsel, het hoge sterftecijfer bij geboorte en bij het baren van kinderen. Maar, biologisch uniek, hebben doorheen het mensdom altijd oudjes geleefd. Die hadden dikwijls ook een belangrijke grootoudertaak. En ook bij bestuurlijke taken speelden ouderen een belangrijke rol waarbij de wijsheid van de ouderdom gebruikt werd als belangrijke kennisinbreng. In maatschappijen waar kennis nog niet in de vorm van geschriften kon opgeslagen worden, was mondelinge overlevering belangrijk.

Zo wandelde ik, diep peinsend over mijn en uw grijze toekomst terug naar huis die dinsdagnacht. Hoe zou onze toekomst eruit zien? Ik liet mijn verbeelding de vrije loop. A. had me die avond nog in het oor gefluisterd dat ik een gevangene was van mijn creativiteit, die kon ik, vond ik op dit late uur best de vrije loop laten. Onze grijze toekomst ziet er, beste lezers, in mijn grijze dromen veelbelovend uit. Het favoriete stereotype wordt de sportieve grijze man of vrouw die zelfverzekerd met zijn of haar leeftijd lijkt om te gaan. Naarmate trouwens steeds minder van onze jongeren in aanmerking komen voor gouden “plakken” op Olympische spelen, verdwijnt ook de media interesse voor deze en andere jongerensporten en halen de wereldrecords voor veteranen de nationale pers. Met het opschuiven van het mode- en reclamebeeld richting koopkrachtige ouderen, vertaalt dit zich bij jongeren in een groeiende interesse voor ouderen: in hun soms unieke, pre-Google feitenkennis en nuanceringen, in hun persoonlijke ervaring, zelfs in hun paternalistisch advies...  De snelste manier om op de sociale ladder te klimmen voor jongeren wordt trouwens senior dating. De eenzaamheid van ouderen vertaalt zich immers in een heel concrete invulling van de stelling: “ouder worden doe je niet alleen”.

Ik herinnerde mij plots hoe ik eind jaren ‘70 toen nog als jonge econoom een artikel wilde schijven samen met de toen al bejaarde Marie Jahoda, een leerlinge van Sigmund Freud en emeritus hoogleraar sociale psychologie in Engeland, over alternatieve huwelijksvormen. Fascinerende discussies hadden we hierover, maar mijn aantekeningen over dit baanbrekend artikel zijn ergens verloren geraakt in mijn vele verhuizingen de afgelopen 30 jaar. In dat artikel stelden we een nieuwe vorm van huwelijk voor niet met twee maar met drie partners, maar wel elk van een verschillende generatie. Daarbij zou steeds weer een nieuwe jonge partner toegevoegd worden aan het huwelijk wanneer de oudere partner zou sterven. Zo had je in één klap een blijvende, dynamische huwelijkstructuur met steeds twee alternatieve vormen.  Twee vrouwen en één man met een jonge vrouw, een man op middelbare leeftijd en een oudere vrouw. Of omgekeerd: twee mannen en één vrouw met een jonge man, een vrouw op middelbare leeftijd en een oudere man. Economisch heel interessant want dankzij de min of meer continue reproductie van kinderen in zo’n huwelijk een efficiëntere gezinshuishouding met geen behoefte meer steeds weer nieuw speelgoed en kinderkleding te moeten kopen en later weg te doen; een beter woongebruik en geen inter-generatie conflicten. Maar niet alles klopte. Terwijl de middenpersoon de jongere steeds weer, ook sexueel, zou integreren in het huwelijk, bleef het moeilijk te verklaren waarom de jongere dat na verloop van tijd nog steeds zou willen doen met de oudere partner en niet liever met partners van zijn eigen, jongere leeftijd...  We geraakten er niet echt uit.

Maar nu met de toenemende vergrijzing klopt het plots allemaal perfect. Meer nog, zoals Jacques Attali, één van Frankrijk’s knapste economen, in zijn recent boek Amours beweert, raakt in de 21ste eeuw sex steeds meer gescheiden van liefde. Geen nood meer aan viagra: naarmate sexuele voortplanting niet langer één van de doelen is van huwelijk of partnervorming, kan liefde tussen generaties zo ontluiken...

Zonder het goed te beseffen was ik thuis gekomen en kroop in bed. Zalig toch die grijze carnavalsdromen...

Luc Soete

9 februari 2008