Het einde van de Benelux?

Als stille getuige van de financiële breuk tussen Nederland en België in deze zwartste beursweek ooit bleef het aandeel van Fortis de hele week op zowel de Amsterdamse als Brusselse beurs onttrokken van enige handel. De volledige nationalisatie van het Nederlandse deel van Fortis, inclusief ABN-AMRO door de Nederlandse overheid en de verkoop van het Belgische en Luxemburgse deel van Fortis aan het Franse BNP-Paribas afgelopen weekend kreeg echter wel een opmerkelijk ‘nationalistisch’ staartje. De naar buiten toe dan toch enigszins euforische houding die zich de week voordien nog had meester gemaakt van zowel Belgische, Nederlandse als Luxemburgse politici over de krachtdadige, gemeenschappelijke tussenkomst om Fortis van de ondergang te redden – eindelijk had de Benelux haar nut bewezen – sloeg plots om in, zoals mijn Leuvense collega Paul de Grauwe het in NRC bestempelde, “een Grieks drama... hoofdactoren (het topmanagement van Fortis) gedreven door een overmatige hoogmoed; een hoogmoed die tot roekeloos gedrag leidt en die de goden (de Nederlandse overheid) mateloos tart. De goden wachten geduldig af tot het geschikte moment zich aandient om toe te slaan, en de hoogmoed te vernietigen.”

In wat meer aardse termen: na het afhaken van ING om het ABN-AMRO onderdeel van Fortis over te nemen en het alternatieve plan van Fortis om ABN-AMRO aan Deutsche Bank te verkopen, werd het Benelux plan aan Nederlandse kant botweg niet uitgevoerd. Meer nog, zoals De Grauwe opmerkt “De Nederlandsche Bank die verantwoordelijk is voor de financiële stabiliteit in Nederland weigerde liquiditeiten te verschaffen aan Fortis Nederland. Dit dwong de Nationale Bank van België om ongeveer 45 miljard euro kredieten toe te staan aan Fortis Nederland.” Zoals nu, nadat de rook op het slagveld is weggetrokken,  duidelijk wordt, was vooral in Nederland, niet zozeer in België, sprake van een “run on the bank”. Daar zijn, zoals recent economisch onderzoek over “bank runs” ook aantoont, goede redenen voor. Hoe recenter klanten een rekening hebben bij een bank, hoe sneller zij hun vertrouwen kwijt raken en hoe groter het besmettingsgevaar van een run. Fortis had juist in Nederland na de overname van ABN-AMRO nog maar weinig klantenloyaliteit kunnen opbouwen. Zo haalden bedrijfsleven en spaarders die week van 29 september massaal hun geld weg bij Fortis, en weigerde De Nederlandsche Bank tussen te komen: een heel verschil met de tussenkomst van afgelopen donderdag met het 20 miljard noodkredietfonds. Zoals de Vlaamse krant De Standaard opmerkte: de Belgische Nationale Bank had natuurlijk kredietgaranties voor de Nederlandse klanten van Fortis kunnen weigeren, maar dan “was het oorlog”. Het is binnen dit politieke vechtklimaat dat ABN-AMRO terug in Nederlandse handen kwam en Fortis Nederland werd genationaliseerd, met de nu beroemde opmerking van Wouter Bos richting het Belgische ‘zieke’ Fortis onderdeel.

De bitterheid aan Belgische kant is vooral groot omwille van, zoals De Grauwe het noemt, “de extreem nationalistische reactie van Nederland”, niet zozeer om de door de Nederlandse overheid geboden prijs. Die prijs is zonder meer te hoog, zoals altijd wanneer overname motivaties “nationalistische” trekjes hebben. Men hoeft maar terug te denken aan de veel te hoge prijs die Fortis, gedreven door de Belgisch nationalistische trekjes van Maurice Lippens, bood voor ABN-AMRO.

Ongetwijfeld zal de komende weken en maanden die bitterheid afnemen en zal ze zich opnieuw richten op de eigen Belgische overheden. De voorkeursbehandeling ten overstaan van Dexia dat, in tegenstelling tot Fortis België, nu wel alle mogelijke staatsgaranties krijgt, zet de politieke crisis in België verder op scherp. De indruk dat de Belgische overheid Fortis snel verkocht heeft aan Nederland en BNP-Paribas om alle noodzakelijke financiële ruimte te hebben om Dexia, de politieke bank van Belgische gemeenten en vakbonden te redden, kan moeilijk weggenomen worden.

Maar de financiële banden tussen Nederland en België hebben een gevoelige klap gekregen. De Benelux heeft plaats gemaakt voor een Befralux.

Maar hoe lang zullen die zwarte beursweken nog duren, vraagt U zich misschien af? Maandag wordt de Nobelprijs economie toegekend en keert de rust terug... of, zoals een goede tweehandige econoom betaamt, afhankelijk van de keuze zou ook het omgekeerde kunnen gebeuren! Hoe dan ook, het zal zeker geen Nederlander of Belg zijn, heel misschien een Fransman (Jean Tirole) of Indiër (Jagdish Bhagwati), maar waarschijnlijk zoals altijd een Amerikaan (heel gepast zou Gene Fama zijn). Hoe dan ook toch wel heel benieuwd welke  ideeën hij heeft over de crisis. Zich voorbereiden op de vele vragen van journalisten over de financiële crisis kan hij in elk geval.

Luc Soete

11 oktober 2008