Mei 2006: Wanneer de leugen lijkt te regeren…
Als er ooit een maand was, waarop de gevleugelde uitspraak van Hare Majesteit “de leugen regeert” letterlijk van toepassing leek, dan was het wel afgelopen maand in politiek Nederland. Voor één keer waren het niet de media en de heren en dames journalisten, en dan met name die van het als links door zee omschreven televisieprogramma Zembla, die zich vergaloppeerden in het verkondigen van leugens en halve waarheden, maar de heren en dames politici en dan met name onze recht(s) door zee Minister Verdonk, ijzeren Rita. De Zembla journalisten werd eerder kwalijk genomen dat ze slechts oude waarheden oprakelden: “feitelijke onjuistheden, halve waarheden en misschien zelfs leugens” zoals de VARA haar andere programma over journalistieke dwalingen De leugen regeert omschrijft. Donderdag 11 mei 2006 had Zembla het effectief over de vele “feitelijke onjuistheden, halve waarheden en leugens” van Ayaan Hirsi Ali die zij zelf over haar verleden als vermeende vluchtelinge al vele malen in de media had toegegeven, maar nogmaals heel expliciet en open herhaalde in de uitzending. En de VARA zou de VARA niet zijn als er niet ook een confronterende, spraakmakende titel op de Zembla uitzending geplakt zou worden. In de journalistiek lijkt te gelden: hoe minder nieuwswaarde, hoe confronterender de titel. Het komt er immers op aan de kijker (of lezer) zo ver te krijgen, zijn tijd te steken in het bekijken (of lezen) van een uitzending, waarvan nadien, éénmaal teleurgesteld over het nieuwsgehalte van het gebodene, de kijker zijn tijd niet meer kan terugclaimen. En zo kreeg het Zembla programma over Hirsi Ali de confronterende titel: de heilige Ayaan , wat mijn inziens dan weer een vrij weinig aanspreekbare titel is voor iemand die zich juist sterk maakt voor het feit dat ze niet gelovig is...
In het programma maakte Ayaan opnieuw helder dat zij destijds gelogen had omtrent haar naam, haar geboortedatum en vluchtroute. Andere geïnterviewden uitten twijfels over het feit of zij al dan niet uitgehuwelijkt werd, wat Ayaan zelf dan weer ten stelligste bestreed. Een al bij al weinig inspirerend stuk investigative journalisme: Ayaan Hirsi Ali werd neergezet als een opportunist die gelogen had en daar destijds, en nu weer, heel openlijk voor uitkwam. Het meest gênante van de Zembla uitzending was niet zozeer de discussie rond het waarheidsgehalte van Ayaan's vluchtelingenverhaal, en wat haar familieleden daarover dachten, dan wel de stelligheid waarmee politici als Neelie Kroes, zich destijds geroepen voelden om met volle medeweten, deze glasheldere leugens om te toveren tot absolute waarheid. Van Buitenen zou zijn borst moeten natmaken: de kansen om het waarheidsgehalte van onze eurocommissaris in vraag te stellen lagen voor het oprapen.
Maar toen kwam als klap op de vuurpeil, Mevrouw Verdonk, onze ijzeren Rita plots in actie. Zij sprong op de geboden mogelijkheid haar ministeriële verantwoordelijkheid om te zetten in onmiddellijke daadkracht. Twee werkdagen na de nieuwsuitzending van Zembla, een absoluut record voor de IND, en een week voor de verkiezing van de nieuwe fractieleider van de VVD, mocht Ayaan Hirsi Ali van de Minister vernemen dat ze wellicht nooit de Nederlandse nationaliteit had gehad en zes weken de tijd kreeg om haar verweer in te dienen tegen het ontnemen van haar Nederlands paspoort. De Minister hield vol voor de ogen van miljoenen kijkers, met de in de media reeds gepatenteerde stalen blik in de ogen, dat zij nog nooit van de oude leugens van Ayaan Hirsi Ali gehoord had tot die bewuste Zembla uitzending van enkele dagen voorheen. Terwijl Ayaan, nota bene in diezelfde Zembla uitzending die de aanleiding was voor deze uiting van onmiddellijke ministeriële daadkracht, zelf gewag maakte van een gesprek met Minister Verdonk waarin zij expliciet verwees naar haar oude leugens.
De leugen regeert... letterlijk. De Zembla uitzending van 18 mei 2006 ging ditmaal over de “feitelijke onjuistheden, halve waarheden en misschien zelfs leugens” van de Minister die zich volgens de Zembla journalisten in snel tempo opstapelden. Anderzijds had in dit geval de titel van de uitzending, wat mij betreft wel wat confonterender gemogen: in plaats van de tien geboden van Verdonk bij voorbeeld de veel geschiktere de heilige Rita . Zoals een lezer in de Volkskrant opmerkte na haar niet-verkiezing tot VVD lijstrekker, een wel heel toepasselijke benaming: Verdonk is immers vernoemd naar de heilig Rita van Cascia, patrones van de hopeloze gevallen. Maar dat was dus allemaal nog vóór de verkiezing. Wat in de weken voordien juist opviel was hoe bij politici met wat populistische trekjes, de uitgekraamde “feitelijke onjuistheden, halve waarheden en misschien zelfs leugens” bij het eigen publiek geen enkel negatief effect hebben. Integendeel met volle overtuiging werd Minister Verdonk door de eigen achterban aangemoedigd om verder mee te dingen naar de verkiezing van partijleider van een partij die zelf tot over zijn oren verstrikt raakte in het politiek opportunisme van oude leugens.
En dan kwam zondag 21 mei 2006 het interview dat wellicht de minste aandacht trok in de media maar voor mij dan weer de meeste nieuwswaarde had, en één van de meest uitzonderlijke interviews was die ik ooit zag in een live televisie programma. Paul Witteman interviewde hoogleraar rechtstheorie Mevrouw Dorien Pessers en was zélf zo onder de indruk van wat zij zei dat hij zich verstrikte in de afkondiging van het programma op het einde van het interview. In het interview met Dorien Pessers ging Witteman vooral in op de argumentatie van Verdonk dat regels regels zouden zijn en dat wat geldt voor een Iraaks gezin, ook geldt voor Bekende Nederlanders als Ayaan Hirsi Ali: gelijke kappen, gelijke monikken . De hoogleraar veegde deze argumentatie met enkele kwinkslagen van tafel. In wat economen als de 101 , de eerste basiscursus van een rechtenstudie, zouden omschrijven, worden aankomende juristen juist op het hart gedrukt dat rechtspraak geen mechanische, technische uitvoering van wetten zijn wetten inhoudt maar dat deze steeds geduid moeten worden naar de strekking, de geest van de wet. Kortom, regels dienen steeds getoetst te worden op hun zorgvuldigheid, redelijkheid, billijkheid. Recht was, aldus Pessers, in ons liberaal systeem de methode van fatsoelijke conflictbeslechting . En daar was in het besluit van de Minister ten overstaan van Ayaan Hirsi Ali duidelijk geen sprake. Iemand waarvan je mocht aannemen dat ze als schoolvoorbeeld van Nederlandse inburgering gold, in één klap haar hele Nederlandse rechtszekerheid ontnemen en na 15 jaar in twee dagen terug de status opdringen van de rechtsonzekerheid van een vluchtelinge, voor de hoogleraar rechtstheorie was het niet alleen onbegrijpelijk, het was ook kwaadaardig. De populistische stelling recht is recht en gelijke kappen, gelijk monikken die door Verdonk gehanteerd werd, ging aldus Dorien Pessers terug tot de destijds in 1933 door Hitler opgelegde restricties in het Nazi regime om van de toenmalige juridische macht geen interpretatie van wetten en regels meer te dulden maar slechts uitspraken te verwachten over het toetsen van voorvallen en situaties aan bestaande wettelijke kaders. De wet had immers de moraal in zich, die van Hitler. De interpretatie regels zijn regels , Befehl ist Befehl heeft dus meer van doen met een primitieve, fascistische interpretatie van wetten dan met een moderne, hedendaagse interpretatie zoals die gebruikelijk is in Nederland. Voor zover de regels zijn regels mentaliteit tegenwoordig nog in organisaties en instellingen verwacht wordt is het vooral bij het lager echelon van het personeel. Zoals de hoogleraar betoogde: bij de cipier van de gevangenis maar al veel minder bij de gevangenisdirecteur en uiteraard helemaal niet de bij politieke verantwoordelijke: de Minister. Kortom, Verdonk lijkt in haar carrière de omgekeerde weg te volgen van gevangenisdirecteur tot cipier van het migratie en integratiebeleid.
Tot zover had dit allemaal veel van doen met Nederlandse media politieke soap: goed voor de kijkcijfers van politieke programma's en goed voor al die politieke partijen die hun voordeel zouden kunnen halen uit de interne partij politieke bij de VVD: lekkere politieke Schadenfreude. Maar zoals de zorg bij de andere partijen in het kamerdebat over de Hirsi Ali liet zien, was dit duidelijk niet het geval. Vrij snel was men zich bewust, met uitzondering van de Minister, van de politieke en economische schade die de hele affaire met zich meegebracht had en veel verder ging dan het eventueel gedwongen afscheid van Ayaan Hirsi Ali. Terwijl Ayaan mogelijk zelf in een soort van self-fulfilling proces van eeuwige vluchtelinge leek te zijn beland, vluchtend van land tot land, van politieke stroming tot politieke stroming met als orgelpunt de vlucht naar een alles behalve liberale denktank in de VS, zat Nederland opgescheept met een kater in reputatie als multi-culturele en tolerante vestigingsplaats. En dat die twee laatste factoren vrij kritisch zijn in het huidige internationale kennis concurrentieveld, daar was men zich ook in het Haagse Tweede Kamergebouw goed van bewust.
Toevallig was ik ook in de Tweede Kamer die dinsdagavond van het debat over de kwestie Ayaan Hirsi Ali voor een andere vergadering waarin men het juist had over de weinig succesvolle pogingen van het kabinet om Nederland aantrekkelijker te maken voor buitenlandse kenniswerkers en kennismigranten. Een vertegenwoordiger van de banksector gaf aan hoe nu al systematisch Nederland gemeden wordt, zelfs voor bedrijfsvergaderingen omwille van de hele administratieve rompslomp met betrekking tot buitenlanders. Het immigratiebeleid in Nederland heeft nog vele kenmerken van “een door de overheid georganiseerde vorm van vreemdelingpesten” zoals Groenendijk en Kortmann het ooit stelden. Een proces dat intrinsiek gekenmerkt wordt door wantrouwen en, typisch Hollands, dat vertrekt van de premisse dat de hele procedure de Nederlandse maatschappij niets mag kosten. De voordelen, zoals zo dikwijls, worden niet meegeteld.
Vanuit die optiek zou mijn oplossing voor het leugen drama van afgelopen maand mei heel eenvoudig geweest zijn. Rita Verdonk, die volhoudend in haar “feitelijke onjuistheden, halve waarheden en misschien zelfs leugens” ontslag neemt, paspoort inlevert en in haar hopeloosheid heil zoekt in de VS bij een gelijkgezinde denktank van de republikeinen en Ayaan Hirsi Ali die ruiterlijk toegevend aan de leugens die ze verteld heeft om in Nederland carrière te maken, deze verder vervolgt als liberale partijleider. Ik wed erom dat dan Nederland weer eens internationaal echt indruk zou gemaakt hebben.
Luc Soete
blog archief
|