Augustus 2006: Disproportionaliteit en oorlog
U kent ongetwijfeld het verhaal van de vlinder in het Braziliaanse Amazone woud wiens gefladder uiteindelijk verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van een tornado in Texas. De Amerikaanse wiskundige en weerexpert Lorenz, uitvinder van de chaos theorie, gebruikte de vlinder analogie slechts als metafoor. Tijdens een voordracht voor een gezelschap van financiers van wetenschappelijk onderzoek – mensen die uiteraard geprikkeld moeten worden zeker als een wiskundige hen komt toespreken – bedacht de organisator van de bijeenkomst de uiteenzetting van Lorenz met de titel: "Predictability: Does the Flap of a Butterfly's Wings in Brazil Set Off a Tornado in Texas ?" Of Lorenz toendertijd echt antwoord gaf op die prikkelende vraag in zijn uiteenzetting is niet geweten, wel werd de tekst van de voordracht van Lorenz vele jaren later gepubliceerd in de autobiografie van Lorenz getiteld: 'The Essence of Chaos' (1993). Weersontwikkelingen worden typisch gekenmerkt door niet-lineaire, zeg maar niet-proportionele reacties van gevolg op oorzaak waardoor zich natuurlijke, zelf-versterkende kettingreacties voordoen in de atmosfeer met effecten die op langere termijn niet te voorspellen zijn.
Na dertig dagen van bombardementen in Zuid Libanon en raketaanvallen op Noord Israel, en tenslotte een staakt het vuren dat op 14 augustus 2006 inging, lijkt het erop alsof het conflict in het Midden-Oosten tussen Israel en de Hezbollah milities onderhevig was, en in zijn naweeën nog steeds is, aan eenzelfde, zichzelf versterkende kettingreactie van actie op reactie met steeds verder uitwaaiende effecten. En ditmaal niet als gevolg van complexe, natuurlijke reacties in de atmosfeer als gevolg van kleine storingen, maar omwille van menselijke niet-proportionele reacties op aanslagen en andere incidenten tot tenslotte alles als een kaartenhuis in elkaar zakt en men terug bij af is met als resultaat slechts fysieke en menselijke verwoesting. Op het ogenblik van hun toepassing lijkt het effect van de niet-proportionele reactie op de initiële incidenten controleerbaar, zelfs zorgvuldig militair onderbouwd, maar als snel blijkt hoe deze reacties zelf verstrikt raken in de eigen spiraal van noodzaak tot steeds weer grotere vergelding bij onverwachtte tegenreactie. Militairen zijn zowat de enige beroepsgroep ter wereld die nog systematisch gebruik maken van planning en er in sommige landen nog steeds in slagen hun oversten – politici – er ook nog van te overtuigen dat de andere partij precies zo zal reageren zoals voorzien in de eigen planning. Maar zoals economen al lang weten, laat de mens zijn reactie zich niet zo makkelijk voorspellen, zeker wanneer de emoties hoog oplopen zoals in het geval van het Midden-Oosten conflict.
Wat begon als een bloedige aanslag op een militaire patrouille in Noord Israel en de ontvoering van twee Israelische militairen door de shiitische Hezbollah militie in een poging een ruil te realiseren voor eigen gevangenen in Israel, zoals er in het verleden vele anderen hebben plaats gevonden, groeide in enkele weken uit tot een complete oorlog met veel, vooral Libanese burgerslachtoffers, de complete vernietiging van de economische infrastructuur van Libanon, één miljoen Libanezen verdreven uit hun huizen en een ongekende wereldwijde mobilisatie van de publieke opinie tegen de staat Israel. Zonder zich het wellicht goed te realiseren hebben de politieke en militaire leiders van Israel in één klap, de steun van de gematigde, in het conflict neutrale publieke opinie verloren. Daar waar vroeger min of meer alleen de Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad, het bestaansrecht van Israel in vraag durfde stellen, lijkt zijn opvatting nu gedeeld te worden door de overgrote meerderheid van de publieke opinie in muslimlanden van Indonesië tot Senegal, maar ook door een groeiend aantal media commentatoren in het Westen. Zoals Richard Cohen het begin deze maand, in het midden van de oorlog verwoordde in de Washington Post (1 augustus 2006): "The greatest mistake Israel could make at the moment is to forget that Israel itself is a mistake. It is an honest mistake, a well-intentioned mistake, a mistake for which no one is culpable, but the idea of creating a nation of European Jews in an area of Arab Muslims (and some Christians) has produced a century of warfare and terrorism of the sort we are seeing now. Israel fights Hezbollah in the north and Hamas in the south, but its most formidable enemy is history itself." Over een ongewenst boomerang effect gesproken... De collateral damage van Israel's militaire acties op de internationale publieke opinie lijkt als het ware proportioneel met de collateral benefits voor Hezbollah in de muslimwereld van hun lukraak raketbeschietingen op het noorden van Israel.
Er zijn veel redenen die dit dramatisch strategisch falen kunnen verklaren. Interne factoren zoals de gebrekkige ervaring van de huidige Israelische politieke leiders om de eigen militaire macht van weerwoord te dienen. Paul Krugman in zijn opiniestuk in the New York Times was, zoals gebruikelijk straight to the point : “the actual course Israel has chosen — a bombing campaign that clearly isn't crippling Hezbollah, but is destroying Lebanon's infrastructure and killing lots of civilians — achieves the worst of both worlds. Presumably ... people in the Israeli government ... assured the political leadership that a rain of smart bombs would ... intimidate Hezbollah into submission. Those people should be fired.” Maar wellicht even belangrijk is het ontbreken van externe partijen die controle kunnen uitoefenen op de tendens tot buiten-proportionele reacties. Zo'n overreactie is uiteraard begrijpelijk als directe uiting van walging en frustratie bij politiek en de eigen veiligheidstroepen die het voorval, de bloedige Hezbollah aanval op de grenspatrouille niet hebben kunnen vermijden. Een zwaar aangezette tegenaanval lijkt in zekere zin de gemakkelijkste uitvlucht voor eigen falen. Maar juist de disproportionaliteit in reactie vormt de basis voor de volgende oncontroleerbare kettingreactie.
De lange termijn gevolgen van het Midden Oosten conflict blijven dan ook, ondanks het huidige akkoord rond een staakt het vuren, compleet onvoorspelbaar. Maar zoals Lorenz destijds met zijn vlinder analogie, weerkundigen wees op het belang van kleine storingen voor het weersverloop, mag gehoopt worden dat het huidige conflict, internationale beleidsverantwoordelijken wakker schudt dat de huidige politieke en militaire onevenwichten in het Midden Oosten een continue broedplaats zijn voor wereldconflicten. Een verantwoord internationaal beleid ten overstaan van het Midden Oosten zou moeten erkennen dat zolang het militaire onevenwicht tussen Israel en zijn buren zo groot is als nu, Israel zich automatisch het recht zal voorhouden op repressailles die in geen verhouding staan tot het initiële aangedane onrecht en er een intrinsieke neiging zal zijn in de buurlanden de militaire macht, ook nucleair, kost wat kost verder uit te willen bouwen.
Het simpele feit dat zowel de VS als het VK het buitensporige in Israel's reactie op de initiële Hezbollah aanslag weigerden publiekelijk te erkennen, wat juist objectief gemeten moeilijk te ontkennen was – de deputy editor of The Guardian in reactie op een klacht van de Israelische ambassade van partijdigheid in hun rapportage over het conflict en met name een overmatig gebruik van foto's van Libanese slachtoffers, stelde het als volgt: “In the past four editions... we have used 11 photopgraphs... two could be categorised as showing Israeli victims and five [were] of Lebanese victims. The remainder could be said to be neutral... That is against a backcloth of 35 civilian deaths in Israel and 1005 in Lebanon” – en nu na het beëindigen van de bombardementen en de totale verwoesting van de Libanese economie nog evidenter is – het verschil in de rapportages op televisie uit Zuid-Libanon en Noord-Israel van terugkerende burgers naar hun licht versus kapot geschoten woningen spreekt wat dit betreft boekdelen – komt niet verwonderlijk bij velen in de Arabische en muslim wereld over als kenmerkend voor de onevenwichtigheid van de huidige politieke wereldorde. In de ogen van deze publieke opinie was de reactie van Israel op Libanon op geen enkele manier te rijmen met rechtvaardigheid, maar getuigt zij van een groteske arrogantie van eigen politiek gelijk. En zeg nu zelf, de Israelische klachten over het oneigenlijk gebruik van burgersteun door Hezbollah milities bij het uitvoeren van hun aanvallen tegenover de informatieve folders met waarschuwingen aan de Libanese burgerbevolking over aankomende bombardementen van het Israelische leger, lijken eerder op het verschil tussen een proletarisch en een staatsvorm van terrorisme. Natuurlijk verschuilden Hezbollah strijders zich tussen burgers, werden ze bevoorraad langs wegen richting Syrië, schendden ze principes van gelijke oorlogsvoering, maar de minachting van Israel voor de “collateral damage” die hun buitensporige reactie onder de vorm van Libanese burgerlevens tot gevolg had en het in complete economische ellende storten van een land voor de volgende decennia, stond en staat in geen verhouding tot het initiële onrecht dat de staat Israel werd aangedaan.
Het ontbreken van rechtvaardigheid, van moreel besef in het reageren op incidenten, vormt uiteindelijk de basis voor nieuwe terroristische aanslagen. Zoals Lawrence Wright in zijn recent boek The Looming Tower haarfijn aantoont, beschouwen terroristen zich eerst en vooral als revolutionairen zoals er doorheen de geschiedenis zo veel voor hen zijn geweest die zich geroepen voelen tot actie over te gaan vanuit een intrinsieke menselijke behoefte tot rechtvaardigheid. In die zin is er in zekere zin ook niets nieuws onder de zon: terrorisme is van alle tijd.
De rust en kalmte lijkt nu teruggekeerd in Libanon en Noord Israel. Voor hoelang weet niemand. De economische heropbouw aan de Libanese kant zal ongetwijfeld jaren, zoniet decennia vergen. Die in Israel enkele maanden. Het gevoel van onrechtvaardigheid leeft voort met als gevolg vandien...
Luc Soete
blog archief
|