April 2007 : De klimaatverandering aan den lijve gevoeld...

De weerman en weervrouw op de televisie die het mooie, prachtige weer voor dit weekend aankondigen staan er glunderend bij. Alsof ze er zelf voor gezorgd hebben en we hen daar dankbaar voor moeten zijn. De 27,5 graden vandaag, 14 april 2007, in Den Bilt gemeten is alweer een warmterecord, de verwachtte 28 graden voor morgen 15 april wordt wellicht een volgend record. Dat is meer dan twaalf graden boven de normale temperatuur van het jaar.  Na de warmste winter ooit, zijn we op weg de warmste lente ooit mee te maken. Het zelf, als het ware proefondervindelijk, aan den lijve ondervinden van de toename in tempertauur is ongetwijfeld de factor die het best de plotse toename in bewustwording kan verklaren onder brede lagen van de bevolking en de politiek dat het broeikaseffect wel degelijk tot een opwarming van de aarde leidt.

Nog steeds is er een vrij luidruchtige groep van wat oudere wetenschappers, die zich gesteund door enkele politici en journalisten hardnekkig blijven verzetten tegen de door de klimatologen geuitte verwachtingen over klimaatverandering als gevolg van het broeikaseffect. Tijdschriften zoals Elsevier proberen er zelfs abonnementen mee te winnen: “Klimaatvóórlichters of –oplichters, ...” zo begon het laatste schriftelijke aanbod voor een bijna gratis abonnement dat ik ongevraagd in mijn brievenbus mocht ontvangen. Over klimaatoplichters gesproken... Elsevier is bij mij toch wel aan het verkeerde adres. Juist week na week de systematische ontkenning moeten lezen van het klimaatprobleem door een van oorspong wetenschapsjournalist als een Simon Rozendaal, hadden mij vorig jaar doen besluiten mijn Elsevier abonnement op te geven. De prijs die je dan blijkbaar betaalt, is je leven lang ongevraagde brievenbus spam te moeten ontvangen. Eenzelfde techniek wordt tegenwoordig gehanteerd door de groep wetenschappers die zowat elke maand spam mail rondstuurt naar de directeuren van kennisinstituten met de hele waslijst van argumenten tegen de dominante visie van de klimatologen. Ik ben geen klimaatexpert en kan mij dan ook geen oordeel vellen over de wetenschappelijke waarde van de argumenten die tegen ingebracht worden. Alleen overtuigen ze steeds minder en lijken ze steeds meer opportunistisch en politiek geïnspireerd, waarbij sommigen zoals Elsevier er een links complot inzien om de vrijheid van handelen te beperken. Als pseudo-wetenschappers en journalisten bij gebrek aan feiten en overtuigende argumenten zich beginnen te beroepen op complottheorieën dan verliezen ze mijn interesse.

De verantwoordelijkheid die deze wetenschappers én journalisten echter dragen in het mogelijk vertragen van milieu-vriendelijke gedragsaanpassingen bij bedrijven en burgers is niettemin groot, zeker mocht straks blijken dat het time-slot waarbinnen milieu-aanpassingen in productie en consumptie aan relatief betaalbare kosten konden plaats vinden, daardoor voorbij is. Maar terug naar de toename in bewustwording bij burger en bedrijfsleven rond de dringende noodzaak tot verandering in meer milieuvriendelijk gedrag. Daarbij vallen steeds meer de interne tegenstellingen op in beleidsdoelstellingen.

Zo zal de verdere liberalisering van het luchtruim, waarover de Europese en Amerikaanse autoriteiten afgelopen maand eindelijk na jaren onderhandelen een akkoord hebben bereikt, de vraag naar transatlantische vliegreizen sterk doen toenemen. Goedkope prijsvechters zullen hun aanbod verder verruimen in de richting van nieuwe, transatlantische vliegroutes. De reiziger zal nóg goedkoper, of het nu business of economy class is, kunnen vliegen naar verre oorden in de VS met als indirect gevolg dat de uitstoot aan CO² en de ermee gekoppelde luchtvervuiling verder zal toenemen. Luchtverkeer is wereldwijd één van de grootste luchtvervuilers en draagt sterk bij aan het broeikaseffect omdat de uitstoot van kooldioxide hoog in de dunne stratosfeer veel zwaarder aantikt dan laag boven de grond. Gek genoeg wordt op vliegverkeer noch brandstofaccijns noch BTW geheven en vormt het ook geen onderdeel van het Kyoto protocol. Een aantal jaren geleden zag ik een filmpje van Eurocontrol met de verwachting in toename van vliegverkeer dat er vrij angstaanjagend uitzag: niet alleen voor vluchtverkeersleiders maar ook voor de Zuid-Limburgse inwoner. Tegen 2020 zou de hemel boven Maastricht zowat continu bewolkt zijn met de luchtpluimen van overtrekkende vliegtuigen.

De verdere liberalisering van het luchtruim komt er met andere woorden juist op het moment dat de meest prangende beleidsvraag de omgekeerde is: hoe de verdere toename in de vraag naar vliegreizen afremmen. De conservatieve oppositieleider in Groot-Brittanië, David Cameron gaf er afgelopen week een aanzet toe. Cameron stelde voor dat elke Britse burger jaarlijks gratis een beperkt aantal vliegmiles, zo’n 2000 miles, goed voor één jaarlijkse buitenlandse reis, zou toebedeeld krijgen. Heb je daar als frequente vliegreiziger niet genoeg aan dan zul je de bijkomende miles moeten zien af te kopen van hen die er minder of geen gebruik van maken. Kortom, juist zoals bij bedrijven in het geval van emissierechten, zou er een markt komen waarin frequent flyers hun bijkomende milieu-uitstoot eerst zullen moeten afkopen. Frequent flyers worden, wat ze al die jaren waren, namelijk frequent polluters. En eerder dan bonuspunten voor het vele reizen krijgen ze in Cameron’s voorstel strafpunten.

Het huidige frequent flyer beloning- of perksysteem dat de meeste luchtvaartmaatschappijen hanteren om hun passagiers te binden vormt vanuit dit perspectief een uiterst milieu-onvriendelijk loyaliteitsysteem. Niet alleen omdat het frequente vliegvervuilers beloont met perks, maar ook omdat het een perverse aanzet vormt tot nog meer vliegen waarbij men als het ware dubbel het luchtruim vervuilt op de rug van anderen. Eénmaal aan de hand van de verzamelde bonuspunten waardoor men als het ware gratis het luchtruim nog meer mag vervuilen; en éénmaal door het feit dat frequente vliegreizen veelal op kosten van anderen: de werkgever, de uitnodigende instante gebeuren, terwijl de bonus vliegpunten in eigen zak gestoken worden en dienen voor eigen gebruik. Kortom, in tegenstelling tot de beeldvorming waarmee luchtvaartmaatschappijen de frequent flyer mee proberen te identifiëren, zijn frequent flyers eerder dan model passagiers, free riders die op de rug van de meerderheid van niet-reiziger het wereldmilieu buiten proportioneel belasten. En terwijl men eventueel nog begrip kan opbrengen voor de opgelegde werkgerelateerde reizen, valt er weinig sympathie te hebben voor het verzilveren van frequent flyer punten in gratis reizen die het milieu van anderen gratis aantast.

In de komende jaren zal veel geëxperimenteerd moeten worden met verschillende prijs-, rationering- en pikkelsystemen. De afgelopen twintig jaar zijn marktderegulering en liberalisering zowat hét credo geworden van economisch beleid, of het nu gaat om het luchtruim, het wegvervoer of de energiesector. Het beleidsdoel was eenvoudig: middels concurrentie, continue prijsdalingen realiseren als gevolg van efficiëntere bedrijfsvoering, verbeteringen in distributie en logistiek en kostenbesparingen allerhande. Het resultaat was uiteraard dat de vraag naar mobiliteit steeds verder steeg. Dat goederen tegenwoordig de hele wereldbol om vervoerd worden waarvan niemand had kunnen denken dat het in kosten of snelheid ooit zou kunnen. Dat eerder dan expertise en training opbouwen in verafgelegen filialen, de meeste grote bedrijven tegenwoordig liever hun eigen expertise invliegen. Terwijl voor de gewone consument vliegreizen zo goedkoop zijn geworden dat een weekendje strand aan de Middelandse Zee soms goedkoper lijkt dan een weekend thuis. Beste Jacqueline, er is ongelooflijk veel werk aan de winkel. Je zult er voor moeten knokken.  

Luc Soete,
14 april 2007