In minder dan één maand tijd is het Fortis aandeel, genoteerd op € 24 vorig jaar, € 8 vier weken geleden op het ogenblik dat ik dit schrijf tot 80 eurocent verschrompeld. De waarde van een reep chocolade uit de automaat. Een dramatisch verlies in waarde waarvan nu voor al die honderdduizenden Fortis aandeelhouders in België en Nederland, duidelijk is geworden dat het een onomkeerbaar verlies is. Iets wat voor de soort van goede huisvader Fortis belegger wellicht moeilijk te verkroppen valt. Deze typisch Belgische honkvaste aandelen spaarder denkt immers dat hij of zij de slechte tijd altijd kan uitzitten. Ooit komt het terug goed en dan kunnen de aandelen weliswaar met slechts een heel beperkt rendement, maar toch aan de gekochte nominale waarde weer verkocht worden – noem het, analoog aan inflatie illusie, beleggingsillusie. Zo'n beleggingsillusie is belangrijk in de beleggingswereld omdat het hoop geeft en hoop doet beleggen leven. Nu echter is er geen enkel zicht meer op enige, mogelijk positieve ontwikkeling in het Fortis aandeeel. Er is, ondanks de nogal opportunistische poging van de Belgische overheid een kleine groep trouwe aandeelhouders in 2014 met een douceurtje het riet in te sturen, geen enkel uitzicht meer op een betere toekomst. De waarde van het Fortis aandeel is weg, verdampt, juist zoals de naam Fortis nu ook in België van het straatbeeld verdwijnt. Fortis is Fortwas geworden in amper twee weken tijd. Een bekende Limburgse politicus, ex-cafébaas die zo nu en dan beweert niets van geld te snappen, vertelde me vanmiddag zo: als je 1000 euro hebt om te beleggen, koop je beter bakken Leffe, je krijgt straks nog altijd 200 euro terug (aan leeggoed) als waarborg...
De dramatische neergang van Fortis is absoluut uniek al was het maar omdat de indruk moeilijk kan weggenomen worden bij zowel de Fortis aandeelhouders als het bredere publiek dat zij niet alleen volledig bedrogen werden – eerst door directie en bestuurders van de bank, nadien door de politieke verantwoordelijken – maar dat de omvangrijke overheidsmaatregelen die nadien genomen werden om de liquiditeit in het nationale Nederlandse en Belgische bankstelsel te versterken middels forse kapitaalinjecties (achtereenvolgens Dexia, ING, Ethias, KBC, Aegon) en vertrouwen af te kopen in het stelsel van inter-bancaire leningen middels nieuwe staatsgaranties, ook Fortis hadden kunnen redden. Fortis lijkt in deze op Lehman Brothers in de VS. Opgeofferd omdat de overheid zijn algemene reddingsact nog niet echt op orde had.
Uiteraard klopt dit beeld niet echt. Fortis had de timing voor de overname van ABN-AMRO, waarvan nu blijkt dat destijds een te hoge prijs werd betaald, slecht ingeschat om het met gevoel voor understatement te stellen. De zogenaamde “hoogmoed” van de toenmalige Fortis bestuurders toendertijd alom geprezen, wordt nu dramatisch afgestraft. In de huidige discussie valt echter ook op hoe gretig de financiele verantwoordelijken, van toezichthouders tot beleidsambtenaren en politici bij Financieën zowel in Nederland als België, de schuld bij directie en bestuur van Fortis leggen. De info rmatie asymmetrie rond de gebeurtenissen over de afgelopen weken is echter voor een buitenstaander min of meer compleet. Nu stellen zoals zowel de Belgische premier als de Belgische en Nederlandse Ministers van Financiën graag doen, dat Fortis op de rand van het faillissement stond, kan door een buitenstaander moeilijk geverifiëerd worden. Het enige wat we wel weten is dat noch Fortis directie, noch Fortis bestuur in die zin handelden dat weekend van 27 en 28 september. Als eerste in een lange reeks, verzochten zij de drie nationale overheden waar de bank gehuisvest was, om een kapitaalinjectie van € 11,7 miljard, min of meer in lijn met wat ING een week later vroeg.
De overeenkomst die bereikt werd tussen Belgische, Nederlandse en Luxemburgse financiële autoriteiten met de Fortis directie en onder het toeziend oog van de Europese Centrale Bank, hield wel in dat Fortis slechts de kapitaalinjectie kreeg onder voorwaarde dat ABN-AMRO werd verkocht – toen beschouwd als hét probleem van de bank – en dat directiehoofd Herman Verwilst en bestuursvoorzitter Maurice Lippens, beiden verantwoordelijk voor dit overnamebeleid, de laan werden uitgestuurd. Naar buiten leek dit een vrij harde overheidstussenkomst ingegeven door de noodzaak de bank als het ware tegen zich zelf te beschermen met de drie Benelux overheden die elk een minderheidsparticipatie van 49,9% in de bank namen.
Van een op de rand van het faillissement verkerende bank was echter geen sprake. Het aandeel verloor de maandag daarop wel flink en zakte tot € 3,7 maar hernam zich gestaag de dinsdag en woensdag en stabiliseerde zich rond de € 5,4 de waarde waarop het vrijdag 4 oktober van de beurs verdween – ter vergelijking over de afgelopen maand zakte het ING aandeel van € 18 na een vergelijkbare kapitaalinjectie tot vandaag € 5,6, een beurskoers grofweg vergelijkbaar met die van Fortis die vrijdag 4 oktober.
Wat is er die week van 29 september tot 4 oktober gebeurt dat zo volledig aan de beurs is voorbij gegaan, waarom Fortis plots aan de rand van het faillissement zou staan zodat de Nederlandse en Belgische overheden zich verplicht zagen over te gaan tot nationalisatie en de aandeelhouders uiteindelijk op te schepen met slechts een Fortis holding volgeladen met cash en financiële “gestructureerde” producten waarvan de waarde door het management na tien dagen van beursuitsluiting aan iets minder dan € 4 per aandeel wordt geschat en door de beurs na een dag beursgang aan grofweg € 1 verhandeld wordt?
Die maandag 29 september werden onmiddellijk in de Nederlandse pers, en op eerste zicht terecht, twijfels geuit over het voorgestelde reddingsplan van de Benelux overheden. Zoals ik een vorige weblog beschrijf roerde. Arnoud Boot (UvA) zich als eerste die maandag 29 september met een opiniestuk in NRC Handelsblad, waarin opgemerkt wordt.
dat de bijdrage van Nederland aan het Benelux Fortis reddingsplan: “een soort van solidariteitsheffing van 4 miljard euro voor Fortis Bank Nederland (daar zit ABN-AMRO niet in)” was, waarbij Wouter Bos zich in de onmogelijke positie had gemanoeuvreerd en er niet voor zou kunnen zorgen “dat het geld in Fortis Bank Nederland niet linksom of rechtsom terugsijpelt naar Brussel – als men daar even krap zit.”
Dinsdag 30 november wordt duidelijk dat vooral in Nederland, na de sterke beursdaling van het aandeel Fortis maandag, sprake is van een heuse “bank run”. Met name het Nederlandse kleine en middelgrote bedrijfsleven lijkt plots geen vertrouwen meer te hebben in Fortis. In tegenstelling tot wat in Nederlandse kranten nadien beweerd wordt, is Fortis na twee dagen helemaal niet door zijn Nederlandse kapitaalinjectie heen, Fortis ontvangt helemaal geen kapitaalinjectie van de Nederlandse overheid, die blijkbaar terugkomt op het toegezegde overheidsgeld. Meer nog, zoals ook Paul De Grauwe vaststelt “De Nederlandsche Bank die verantwoordelijk is voor de financiële stabiliteit in Nederland weigerde liquiditeiten te verschaffen aan Fortis Nederland. Dit dwong de Nationale Bank van België om ongeveer 45 miljard euro kredieten toe te staan aan Fortis Nederland.” Er zijn talrijke verslagen in Belgische kranten, met name De Standaard, die vrij nauwkeurig en in detail weergeven hoe dit over deze periode precies gebeurde. Ik citeer de Belgische journalist Pascal Dendooven van De Standaard: “Drie fatale nekslagen hebben de kansen op een onafhankelijk Fortis genekt: de Nederlandse overval, de keuze van de regering voor Dexia (en, omgekeerd, een gebrek aan geloof in Fortis) en de portefeuille gestructureerde kredieten bij de merchant bank.... Nochtans stond Fortis Bank België relatief sterk. Het was de Nederlandse organisatie die met een groot financieringstekort kampte en gefinancierd werd door de Belgische bank. Die had een kredietlijn van zo'n 60miljard euro uitstaan op Fortis Nederland. De deposito's van Fortis zaten in België, terwijl de Nederlandse tak zich moest financieren op de markt (in de praktijk: bij België)... ING had het weekend daarvoor nog 5miljard euro geboden voor ABN Amro terwijl de regering 10 miljard wilde. Daarop wilden de Belgen de zaak desnoods verkopen aan Deutsche Bank. De Nederlanders wilden hun bank terug en de regering besloot hen hun zin te geven. Nochtans volstond het om de Belgische geldkraan dicht te draaien om Nederland tot rede aan te zetten. Alleen al van de kredietlijn van 60miljard van Fortis België aan Fortis Nederland, verviel op zeer korte termijn 40miljard euro. Fortis Nederland was zelfs door die totale kredietlijn geschoten. 'Hadden we de geldkraan dichtgedraaid, was het oorlog', zegt een bron.” (De Standaard, 7/10/2008)
Wat nog steeds opmerkelijk is dat geen van deze toch wel zware beschuldigingen aan Nederlandse kant weersproken werden, meer nog dat de Nederlandse overheid blijkbaar grote risico's nam om haar doel ABN-AMRO terug in Nederlandse handen krijgen te bereiken. Het is dit “extreem nationalisme” in de Grauwe's woorden dat aan Belgische kant zo schokeert.
Nu ook de rook op het slagveld verdwenen is, wordt ook duidelijk waarom juist in Nederland, en niet in België, sprake was van een “run on the bank”. Zoals recent economisch onderzoek van Iyer en Puri ( Understanding Bank Runs; The Importance of Depositor-Bank relationships and Networks , NBER Working Paper No 14280 2008) over “bank runs” aantoont, zal hoe recenter klanten een rekening hebben bij een bank, hoe sneller zij hun vertrouwen kwijt raken en hoe groter het besmettingsgevaar van een run. Fortis had juist in Nederland na de overname van ABN-AMRO nog maar weinig klantenloyaliteit kunnen opbouwen. Logisch dus ook dat vooral Nederlandse spaarders en bedrijfsleven hun geld bij Fortis zouden weghalen, als gevolg van al dan niet strategisch ingezette “destabiliserende taal” vanuit de Nederlandse overheid en suggesties van “lijken in de kast” bij Fortis België. In hoeverre die er daadwerkelijk waren zal toch vooral de toekomst moeten uitwijzen wanneer alle info rmatie die op dit ogenblik onder de tafel blijft, ook echt transparant wordt.
De publieke info rmatie vanuit de professionele beleggingsadviseurs logen er echter niet om. Dit is nu het echt nieuwe aan Internet, dat je het advies van maanden, zelfs jaren terug rustig kunt nalezen. Een voorbeeld. Dit was het advies dat ik zelf ontving op 28 juni 2008 (ik geef het hier anoniem weer, deze weblog is er niet om beleggingsadviseurs te sponseren!) :
“Wie deze nieuwsbrief regelmatig leest en mij nog steeds vraagt of "het nu een goed moment is om aandelen Fortis te kopen", zou beter eens wat beter opletten. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis, nu bijna één jaar geleden, heb ik beleggers sterk aangeraden om hun bankaandelen van de hand te doen. Wie nu nog bankaandelen in portefeuille heeft ... moet op de blaren zitten. Ik weet dat ik mijn best heb gedaan om je te overtuigen van mijn gelijk, het spijt me dat ik daar niet beter in geslaagd bent.... Begin dit jaar bijvoorbeeld noemde ik de subprimecrisis niet meer dan het topje van de ijsberg. En amper 3 maanden geleden, toen de financiële aandelen zich een beetje begonnen te herstellen en er links en rechts werd geroepen dat het ergste voorbij is, schreef ik nog: "Als ik je een goede raad mag geven: indien je vandaag nog financiële aandelen bezit, maak dan van de huidige bear market rally gebruik om alsnog te verkopen. De situatie is veel te ernstig geworden om dit giftig afval nog langer in portefeuille te houden." Ik moet toegeven, dergelijke berichten maakten mij niet populair. Heel wat van mijn lezers werken namelijk in de banksector en zij lieten mij weten dat ik er helemaal niets van begreep. Deze banken wisten heus wel wat ze deden. En dan vooral met de tienduizenden miljarden dollars aan derivaten op hun boeken. Daar zat nu eens totaal geen risico in. Sure.... Maar het waren echter vooral mijn berichten over Fortis die voor emotionele reacties zorgden. Toen Fortis uitpakte met een kapitaalverhoging om ABN AMRO over te nemen, schreef ik meteen dat deze overname een slechte zaak was voor de aandeelhouders. Ik ging zelfs nog iets verder en adviseerde je om puts te kopen om te profiteren van een koersdaling. Begin je nu een beetje te begrijpen waarom ik van mijn stoel val als iemand me nu nog vraagt "wat hij met zijn aandelen Fortis moet doen"? Misschien is het beter om je af te vragen wat je met je spaarrekening bij Fortis moet doen? De huidige situatie ruikt me een beetje te veel.” Etc., etc. Kortom, naarmate de twijfel over de strategie van Fortis over het afgelopen jaar toenam, daalde ongetwijfeld ook het vertrouwen in de waarde van het Fortis aandeel, langzaam maar zeker. Niet echter overal, en ook niet in Nederland. Het Nederlandse ABP pensioenfonds kocht in juni 2008, (toevallig?) enkele maanden na de aanstelling van de Belgische ex-premier Guy Verhofstadt als commissaris bij APG de uitvoerder van het ABP voor 500 miljoen euro aan Fortisaandelen... en ook het Nederlandse VSB-fonds lijkt althans volgens het jaarverslag van 2007, de helft van zijn vermogen, zo'n 1,2 miljard euro in Fortis aandelen belegd te hebben. De komende maanden zal er dus nog veel info rmatie naar boven komen, over het afgelopen jaar en over de laatste dagen van wat eens de grote Benelux bank van de toekomst leek.
Wat zijn de lessen die hieruit geleerd kunnen worden? Een dubbele nationaliteit voor banken past niet in een moment van een “run on a bank”. Nationalisme al dan niet politiek afgedekt steekt dan snel de kop op. Men zegt weleens vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard; ik zou er een nieuw gezegde aan toevoegen: nationaal vertrouwen groeit het snelst wanneer het gevoed wordt door buitenlands wantrouwen.
Luc Soete
28 oktober 2008
|